पूर्व स्थितीत यशस्वी प्रजनन हे प्राणीसंग्रहालयाच्या योग्य वैज्ञानिक व्यवस्थापनाचे सूचक आहे. प्राणीसंग्रहालयाने लुप्तप्राय आणि संपुष्ठात आलेल्या प्रजातींचे यशस्वीपणे प्रजनन केले आहे. तसेच शारीरिक, अनुवांशिक आणि वर्तनदृष्ट्या निरोगी प्राण्यांच्या संख्येत पूर्व परिस्थितीपेक्षा वाढ केली आहे. प्राणीसंग्रहालयात आतापर्यंत रॉयल बंगाल टायगर, शेकरू, भारतीय बायसन, चौशिंगा, चिंकारा, कोल्हा, माकडाच्या काही प्रजाती (बोनेट मॅकाक, रीसस माकड), चितळ, भेकर, सांबर, नीलगाय आणि भारतीय मोर या प्रजातींचे प्रजनन झाले आहे. या उद्देशाला चालना देण्यासाठी लुप्तप्राय प्रजातींचे काही प्राणी देशातील इतर मान्यताप्राप्त प्राणीसंग्रहालयांना भेट म्हणून दिले जातात.
राजीव गांधी प्राणीसंग्रहालय सुमारे १३० एकरांच्या प्रशस्त जमिनीवर विकसित केले गेले असून, या परिसरात अनेक नैसर्गिक दृश्ये आहेत जे परिसरामध्ये वास्तविक जंगलाचा अनुभव देते. प्राणीसंग्रहालयाने सस्तन प्राण्यांच्या प्रजातींसाठी १७ आणि पक्ष्यांच्या प्रजातींसाठी ४ पक्षीशाळा विकसित केल्या आहेत. सर्व रहिवासामध्ये योग्य आणि कमी-अधिक प्रमाणात एकसमान स्थलाकृती आहे, जी नैसर्गिक परिसरात विकसित केलेली आहे. प्रजातींच्या अधिवासासाठी नैसर्गिकरित्या अनुकूल असलेल्या कुंपणामध्ये प्रजाती विशिष्ट वृक्षारोपणाला प्रोत्साहन दिले गेले आहे, जेणेकरून प्राण्यांना त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासात राहत असल्याची अनुभूती होते. प्रशस्त परिसरात प्राणी मानकांच्या निकषांनुसार प्रदर्शित केले जातात जे पर्यटक आणि विद्यार्थ्यांसाठी शैक्षणिक मूल्य वाढवतात.
बंदिस्त प्राण्यांच्या सामान्य रोगांची तपासणी करण्यासाठी मानक रोग प्रतिबंधात्मक व्यवस्थापन शिष्टाचार लागू केला आहे.
सामान्य संसर्गजन्य रोगांपासून सुरक्षा करण्यासाठी फेलिड्स, कॅनिड्स, प्राइमेट्स, युर्सिड्स, काही निवडक अनग्युलेट्स (खूर असलेले प्राणी) आणि प्रोबोसाइड्स इ. प्राण्यांचे वार्षिक आधारावर वेळोवेळी लसीकरण केले जाते.
मल नमुन्याच्या तपासणीच्या परिणामांवर आधारित, तिमाही जंतनाशकाची अंमलबजावणी देखील केली जाते.
विविध जलाशयांमधील पिण्याच्या पाण्याचे नमुने सूक्ष्मजीव विश्लेषणासाठी आणि त्यांच्या वापराच्या योग्यतेचे मूल्यांकन करण्यासाठी इतर आवश्यक मापदंडांसाठी तपासले जातात.
मासांची स्वच्छता सुनिश्चित करण्यासाठी सूक्ष्मजीव विश्लेषण चाचणी केली जाते.
रोगाचा संसर्ग माणसापासून प्राण्यांमध्ये किंवा प्राण्यांपासून माणसामध्ये होऊ नये म्हणून प्राण्यांच्या विभागात तैनात असलेल्या कर्मचाऱ्यांची दरवर्षी संसर्गजन्य रोगांसाठी नियमितपणे तपासणी केली जाते.
केंद्रीय प्राणीसंग्रहालय प्राधिकरणाने स्थानिक (स्वदेशी) वंशाच्या ७३ लुप्तप्राय प्रजातींसाठी एक्स-सिटू संवर्धन (नैसर्गिक अधिवासाच्या बाहेर) प्रजनन उपक्रम सुरू केला आहे. एक्स-सिटू संवर्धन योजनेचा उद्दिष्ट नामशेष होत असलेल्या किंवा संपुष्ठात येणाऱ्या प्राण्यांचे प्रजनन करून प्राणीसंग्रहालयात त्यांचा साठा वाढवणे हा आहे, जेणेकरून भविष्यात एखाद्या प्राणी जंगलातून नामशेष झाल्यास ते पूर्णपणे नष्ट होणार नाही.
प्रजातींच्या भौगोलिक श्रेणीत स्थित असलेले किंवा प्रजातींचे प्रजनन करण्याची क्षमता असलेल्या प्राणीसंग्रहालयाला एकतर समन्वय साधण्यासाठी किंवा प्रजनन प्रक्रियेत सहभागी होण्यासाठी निवडले जाते. राजीव गांधी प्राणीसंग्रहालय हे महाराष्ट्रातील प्राणी, शेकरूच्या एक्स-सिटू प्रजननासाठी सहभागी प्राणीसंग्रहालय म्हणून ओळखले जाते.
राजीव गांधी प्राणीसंग्रहालय हे भारतातील पहिले प्राणीसंग्रहालय आहे ज्याने संग्रहालयात असलेल्या शेकरूचे एक्स-सिटू पद्धतीने प्रजनन (नैसर्गिक अधिवासाच्या बाहेर) सुरू केले. २०१७ पासून प्राणीसंग्रहालयाने त्यांच्या सुविधेमध्ये प्रजातींचे यशस्वीरित्या प्रजनन केले आणि २०२१ पर्यंत निरोगी पिलांचे पाच जन्म नोंदवले आहे. प्रजातींच्या प्रजननात यश मिळाल्यानंतर प्रजातींचे शाश्वत संवर्धन प्रजनन उपक्रम राबवण्यासाठी सर्व अनिवार्य पाऊले उचलली जात आहेत.
प्राणीसंग्रहालयाने आवारात बंध प्रदर्शनामध्ये काही सुविधा तयार केल्या आहे ज्यामुळे प्रजातींना त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासात असल्याची अनुभूती होते. शिवाय, योजनेच्या अनुषंगाने प्रजातींची संख्या वाढल्यास भविष्यातील विस्तारासाठी क्षेत्रामध्ये अतिरिक्त सुविधा उपलब्ध करून देण्यात येईल.
